وظیفه کنتاکتور در تابلو برق روشن و خاموش کردن مدار الکتریکی است. کنتاکتور این وظیفه اصلی خود را با دریافت سیگنال از مدار فرمان انجام می‌دهد و برای کاربرد در محل‌های با تعداد خطوط قدرت و خطوط فرمان بالا مناسب است. پس به طور کلی می‌توان گفت کنتاکتور یکی از اصلی‌ترین تجهیزات در صنعت برق محسوب شده و ابزارهایی موثر و کارآمد برای قطع و وصل کردن وسایل برقی هستند. در این مقاله به این پرسش پاسخ خواهیم داد که وظیفه کنتاکتور چیست و انواع و ویژگی‌های آن کدام است. پس اگر شما هم به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید با ما همراه باشید.
وظیفه کنتاکتور چیست؟
پیش از اینکه بدانید وظیفه کنتاکتور چیست بهتر است با این تجهیزات آشنایی بیشتری حاصل کرده و موارد کاربرد و مصارف آن‌ها را بدانید. لازم به ذکر است که کنتاکتور در حقیقت نوعی کلید کنترل شونده با ولتاژ است که به آن کلید الکترومغناطیسی، کلید خودکار قطع و وصل و کنتاکت گر نیز گفته می‌شود.اصلی‌ترین موارد کاربرد این ابزارها در تابلوهای برق است که می‌توانند در این سیستم‌ها به روشن کردن مدار الکتریکی و خاموش کردن آن با دریافت سیگنال از مدار فرمان دست بزنند.
نحوه عملکرد کنتاکتورها در تابلو برق به این شکل است که پس از دریافت سیگنال‌های ولتاژی از مدار فرمان، که توسط بخش بوبین انجام می‌گیرد، هسته بوبین خاصیت مغناطیسی پیدا کرده و طی این حرکت، کنتاکت‌های باز بسته و کنتاکت‌های بسته باز می‌شوند.در زمان قطع سیگنال نیز تیغه E شکل به وسیله فنر به شکل اولیه خود باز می‌گردد تا قطع جریان و وصل آن اتفاق بیفتد. بسیاری از افراد بر این باورند که کنتاکتورها شکل خاصی از رله‌ها محسوب می‌شوند. در حالی که فرایند نصب کنتاکتورها ساده‌تر است.
از سوی دیگر امکان استفاده از این تجهیزات در سیستم‌های با تحمل جریان بالاتر وجود دارد. به عبارت دیگر می‌توان گفت کنتاکتور در واقع نوعی کلید اتوماتیک محسوب می‌شود که کنتاکت‌ها و یا تیغه‌های موجود در ساختار آن پس از اعمال ولتاژ تغییر حالت و وضعیت می‌دهند.در حال حاضر کنتاکتورها در ابعاد و اندازه‌های مختلفی طراحی و تولید می‌شوند. برخی از انواع این محصولات کوچک بوده و می‌توانید آن‌ها را به سادگی در یک دست جای دهید. این نوع از کنتاکتورها می‌توانند تنها یک آمپر را قطع کنند. اما بعضی دیگر از کنتاکتورها پهنا یا درازای یک متر دارند و ولتاژ‌های آن‌ها برابر با چند کیلو ولت و آمپراژ چند هزار آمپر است.
پس می‌توانید از هر کدام در موارد و مصارف خاصی استفاده کنید. با وجود اینکه اصلی‌ترین وظیفه کنتاکتور در تابلو برق است، اما کاربرد این تجهیزات تنها در تابلوهای برق نبوده و می‌توانید از آن‌ها در مصارف دیگری نیز استفاده کنید.در واقع شما می‌توانید کنتاکتورها را در تمامی موارد و مصارفی به کار گیرید که نیاز به قدرت بالا دارند. از مهمترین موارد کاربرد این ابزار می‌توان به موتورهای تک فاز و سه فاز اشاره کرد و یا خودروها را نام برد. از این تجهیزات در سیستم‌های تهویه هوا نیز استفاده شده و در اتوماسیون چراغ‌های روشنایی نیز کاربردهای وسیعی دارند.
ویژگی‌ها و مزایای استفاده از کنتاکتور در تابلو برق
علاوه بر آشنایی با وظیفه کنتاکتور در تابلو برق باید با ویژگی‌های اصلی این ابزار و مزایای استفاده از آن‌ها در تابلوهای برق نیز آشنا شوید. یکی از مهمترین ویژگی‌های کنتاکتورها تسریع کردن و یا سرعت بخشی به فرایند قطع و وصل مدار است.این ابزارها این فرایند را با طراحی مناسب خود انجام می‌دهند و از محدوده قدرت ۴ تا ۴۵۰ کیلووات پشتیبانی به عمل می‌آورند. برخورداری از قابلیت قطع و وصل مدار از چندین محل و پیشگیری از راه‌اندازی دوباره سیستم‌های برقی پس از قطع ناگهانی برق شبکه از دیگر ویژگی‌های این تجهیزات است.استفاده از این ابزارها در تابلوهای برق نسبت به رله‌ها و کلیدها مزایای قابل توجهی دارد.
چراکه امکان استفاده از آن‌ها در مدارهای با جریان بالا وجود داشته و می‌توانید در ولتاژ‌های بالا نیز آن‌ها را به کار گیرید. با این وجود یکی از مهمترین ویژگی‌ها و مزایای منحصر به فرد این تجهیزات امکان کنترل از راه دور است.همچنین شما می‌توانید مدار فرمان کنتاکتورها را اتوماتیک سازید. یکی دیگر از مهمترین ویژگی‌های کنتاکتور نسبت به رله، موارد مصرف و کاربردهای متفاوت و گسترده‌تر آن است. به نحوی که از کنتاکتورها می‌توانند در مدارهای صنعتی و خانگی استفاده کنند.
اما رله‌ها بیشتر مناسب کاربرد در مدارات الکترونیکی هستند.کنتاکتور تابلو برق قیمت مناسب‌تری نسبت به رله و کلید داشته و اقتصادی‌تر است. در عین حال امنیت بالاتری را نیز فراهم می‌کند. شما می‌توانید تعداد کنتاکت‌های به کار رفته در ساختمان این ابزارها را ارتقا بخشیده و در مصارف ویژه و مد نظر خود به کار گیرید.کنتاکتورها از سرعت قطع و وصل بسیار بالایی برخوردار شده‌اند و از سوی دیگر استهلاک کمی هم دارند. عمر و دوام موثر و مفید بالاتر از دیگر مزایای استفاده از این ابزارها است.
انواع کنتاکتور
برای اینکه بهتر بدانید وظیفه کنتاکتور در تابلو برق چیست باید با انواع این تجهیزات نیز آشنایی حاصل کنید. به این نکته توجه داشته باشید که کنتاکتورها را می‌توان بر اساس تعداد فاز آن‌ها و یا مطابق با نوع جریان دسته‌بندی کرده و در گروه‌های متفاوتی جای داد.این تجهیزات بر اساس تعداد فاز در دسته‌های تک فاز و سه فاز جای می‌گیرند و مطابق با جریان می‌توان آن‌ها را در انواع کنتاکتور AC و DC طبقه‌بندی کرد.
یک کنتاکتور تک فاز از دو تیغه قدرت به وجود آمده است و در بیشتر موارد تیغه فرمان ندارد.
از این ابزار می‌توانید برای مدارهای تک فاز استفاده کرده و آن‌ها را به جای رله‌های شیشه‌ای و یا کنتاکت فرمان به کار گیرید. کنتاکتورهای تک فاز از ابعاد کوچکتری برخوردار شده و موارد کاربرد آن‌ها فراوان است.
در حالت معمول از این تجهیزات در موتورهای تک فاز استفاده می‌کنند و یا در صنعت کشاورزی پمپ‌های مختلف را با کمک آن‌ها تولید می‌کنند. از این تجهیزات در فرایند ساخت کولرهای گازی نیز استفاده می‌شود. این در حالی است که یک کنتاکتور سه فاز با سه تیغه قدرت طراحی و تولید شده و حداقل دارای دو تیغه فرمان باز به همراه دو تیغه فرمان بسته است.
این تجهیزات در مدارهای سه فاز مورد استفاده قرار گرفته و ولتاژ بار بیشتر از قدرت کنترل توان یک رله را ایجاد می‌کنند. علاوه بر این ویژگی‌ها کنتاکتورهای سه فاز نسبت به تک فاز از لحاظ ظاهری و شیوه طراحی نیز متفاوت بوده و موارد کاربرد و مصارف آن‌ها هم متفاوت است.در حالت معمول از این ابزارها در شرایطی استفاده می‌کنند که بخواهند به برق سه فاز دسترسی پیدا کنند.
اجزای داخلی و ساختمان تشکیل دهنده کنتاکتور
برای افرادی که تمایل دارند با وظیفه کنتاکتور در تابلو برق آشنا شوند شناخت اجزای داخلی تشکیل دهنده این ابزار نیز ضرورت دارد. از جمله این اجزا می‌توان به بوبین و کنتاکت‌های ثابت و متحرک اشاره کرد و یا هسته آهنی، فنر، ترمینال و…. را نام برد. در ادامه به معرفی برخی از مهمترین بخش‌های تشکیل دهنده کنتاکتور خواهیم پرداخت.
بوبین
یکی از مهمترین اجزای به کار رفته در ساختار یک کنتاکتور تابلو برق، بوبین است که به آن سیم پیچ نیز گفته می‌شود. این بخش در یک میدان مغناطیسی و سیم پیچی شده واقع شده است. کنتاکتور می‌تواند از این میدان مغناطیسی بهره‌مند شده و به قطع و وصل پلاتین‌ها اقدام کند تا نیروی مورد نیاز برای اتصال فیزیکی کنتاکت‌ها به وجود آید.
کنتاکت‌های ثابت و متحرک
دو کنتاکت ثابت و متحرک دیگر اجزای به کار رفته در ساختار کنتاکتورها هستند. اجزایی که باید در یک راستا و در یک خط جای بگیرند. برای اینکه این بخش ضریب اطمینان بالاتری داشته باشد با اکسید نقره پوشش داده می‌شود. کنتاکت‌های ثابت و متحرک باید درجه عایق مطلوبی هم داشته باشند.
فنر
فنر بخش دیگر تشکیل دهنده ساختمان یک کنتاکتور است. در واقع این ابزارها با عنوان یک کلید برگشت پذیر شناخته می‌شوند. پس برای قطع کردن مدار باید از یک فنر استفاده کنند. این جزء در میان دو هسته ثابت و متحرک قرار می‌گیرد. حواستان باشد که قرار است کنتاکتور طی مدت زمان‌های طولانی روشن بماند. پس دمای تولید شده افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل لازم است از فنری در این قسمت استفاده کنید که از عمر و دوام بالایی برخوردار شده و مقاومت آن در برابر دما و حرارت قابل توجه است.
هسته آهنی
بخش مهمی از وظیفه کنتاکتور در تابلو برق توسط هسته آهنی موجود در ساختار آن صورت می‌پذیرد. این هسته دارای دو بخش اصلی بوده و شامل هسته ثابت و هسته متحرک است. از هسته آهنی در ساختمان کنتاکتور به این دلیل استفاده می‌کنند که بتوانند از طریق آن میدان مغناطیسی را متمرکزتر سازند.
ترمینال
ترمینال در واقع همان نقاط و محل‌های اتصال سیم و کابل است. در درون یک کنتاکتور از ۶ ترمینال استفاده شده تا بتواند به قطع و وصل جریان دست بزند.
شاسی و قاب نگهدارنده
یکی دیگر از اجزای به کار رفته در ساختمان کنتاکتور که وظیفه کنتاکتور در تابلو برق را تحت تاثیر قرار می‌دهد، شاسی و قابل نگهدارنده است. این بخش دارای یک جعبه فلزی بوده و می‌توانند بخش‌های ثابت را درون آن جای دهند و به عایق کاری تجهیزات داخلی دست بزنند.
بخش کنترل جرقه
بخش کنترل جرقه در یک کنتاکتور وظیفه دارد حفاظت مورد نیاز را در برابر دمای ایجاد شده و جرقه به سرانجام برساند.
کنتاکتورها برای انجام وظایف خود در تابلوهای برق به برخی از تجهیزات و لوازم جانبی نیز نیاز پیدا می‌کنند. از مهمترین این لوازم می‌توان به نویز گیر، اینترلاک مکانیکی، کنتاکت کمکی، قفل مکانیکی و…. اشاره کرد.